وسواس فکری، اختلال عصبی رایجی است که مانند وسواس، نخست با دو مشخصه‌ی تکرار فکرهای وسواسی و اعمال ناشی از اجبار بروز پیدا می‌کند. افکاری که موجب ایجاد وسواس فکری می‌شوند بسیار آزاردهنده بوده و فرد مبتلا را به شدت به خود درگیر می‌کنند. اگر فرد در این مرحله از بروز علائم وسواس فکری، نتواند آن ها را متوقف کند با افزایش این افکار، به تدریج استرس و اضطراب به فرد هجوم آورده و او را از پای در می‌آورند و چاره‌ای نمی‌ماند تا برای خلاصی از افکار مزاحم، دست به اعمال غیر ارادی و گاهاٌ برخلاف میل خود بزند.
نکته حائز اهمیت درباره OCD
این اختلال، مانند سایر بیماری‌های روانی مانند افسردگی یا اضطراب، در صورت تشخیص به موقع قابل درمان است. بنابراین، داشتن اطلاعات در مورد آن می‌تواند نقش موثری در تشخیص به هنگام و درمان آن ایفا کند.
از برنامه‌های تلویزیونی و فیلم‌ها برای درک انواع اختلالات روانی برخی اوقات برداشت‌های نادرستی داریم. فرهنگ عمومی نیز اغلب زندگی با اختلالات روانی را ساده تر از واقعیت یا حتی کاملاً اشتباه تصور می‌کند. وسواس فکری-عملی نیز از این قاعده مستثنی نیست. بسیاری از افراد اطلاعات خود را از برنامه‌های محبوب تلویزیون به‌دست می‌آورند و بنابراین، شاید OCD یکی از انواع اختلالات روانی باشد که بیشتر از بقیه، با برداشت‌های نادرست مواجه می‌شود.
OCD چیست؟
به گفتهٔ موسسهٔ ملی سلامت روان، به شرح زیر تعریف می‌شود :یک اختلال شایع، مزمن و طولانی‌مدت است که فرد دچار افکار (وسواس فکری) و رفتارهای (وسواس عملی) غیرقابل کنترل و تکراری می‌شود، و احساس می‌کند باید این افکار و رفتارها را چندین بار تکرار کند.» این وسواس ممکن است به هر موضوعی متمرکز شود، اما در اکثر موارد، وسواس عملی به طور مستقیم با وسواس فکری مرتبط است. به عنوان مثال، اگر فرد نگران امنیت عزیزانش باشد، احساس می‌کند باید به طور مداوم به آن‌ها پیام بفرستد تا از سلامتی آن‌ها مطمئن شود.
نشانه‌های وسواس فکری-عملی
به طور کلی، OCD باعث تنش‌ها و مشکلات زندگی روزمره فرد مبتلا می‌شود و می‌تواند به طور محدودی به کاهش کیفیت زندگی او منجر شود. درک نشانه‌های این اختلال و تشخیص آن از مراحل اولیه، می‌تواند به درمان موثرتر این اختلال کمک کند.
اهمیت بیش از حد به پاکیزگی
میکروب‌ها دشمن سلامتی هستند و هر جایی که حضور داشته باشند، آن جا آلوده است. اما آیا میکروب‌ها آنقدر مقاوم هستند که نیاز باشد محل استقرار آن‌ها را ده‌ها بار ضدعفونی و تمیز کرد؟ هرگز، این یک رفتار ناشی از وسواس فکری است.
ترس از بیمار شدن
افرادی که در اثر تکانه‌های عصبی و افکار بی دلیل همیشه نگران ابتلا به بیماری می‌باشند، دائماً در ترس از بیمار شدن غرق هستند. اگر بویی را متوجه شوند که ممکن است مضر باشد، به طور غیرمنطقی از سوییتس شروع به توهین می‌کنند، چون معتقدند این عمل باعث جلوگیری از بیمار شدن خواهد شد.
اهمیت بیش از حد به تقارن و نظم اشیاء
چطور ممکن است ما در یک دنیای پر از بی‌نظمی زندگی کنیم؟ نظم در ابعاد مناسب و به منظور دستیابی به اهدافی مشخص در زندگی، امری ضروری است. اما اگر نظم را به اندازه‌ای مورد توجه قرار دهیم که دیگر به کارهای دیگری وقت نماند، این رفتار مفید، تبدیل به وسواس فکری شده است.
جمع‌آوری لوازم غیرضروری
اشخاص مبتلا به اختلال وسواس فکری همواره نگران هستند که ممکن است از دست بدهند. آن‌ها همواره در ترس از این هستند که ممکن است لوازمی که در آینده ممکن است به آن‌ها نیاز شود را از دست دهند.
شمارش زیاد و افراطی
شمارش اشیاء به شکل مکرر و بیش از حد نشانه‌ای از وسواس فکری است. فرد مبتلا به وسواس فکری ممکن است در طول روز به شمارش مواردی بپردازد که اهمیت زیادی ندارند.
احساس عدم امنیت
بعضی از افراد مبتلا به اختلال وسواس فکری، همواره در ترس از این هستند که در خطر هستند. این افراد همواره در ترس از این هستند که کسی در حال تلاش برای آسیب رساندن به آن‌ها است. این افکار بسیار شدید می‌شوند و فرد را از انجام کارهای روزمره‌اش باز می‌دارد.
برخی نشانه‌های فرعی اختلال وسواس فکری شامل موارد زیر می‌شود:
- تکیه بر افکار و تصورات افراطی و غیرعادی مرتبط با مسائلی مانند چاقی، لاغری، قطع عضو و آسیب رسیدن به بخش‌های مختلف بدن.
- افزایش عدم عزت نفس و کاهش اعتماد به نفس، همراه با سرزنش خود در مورد تصمیمات گذشته و حال.
- تکرار بی‌مورد جملات و عبارات، مانند حساسیت نسبت به ذکرهای روزانه، که باعث آزردگی و ناراحتی شخص می‌شود.
- ایجاد وسواس فکری دربارهٔ مسائل مذهبی، شامل تفکرهای بیش از حد در مورد مفاهیم مانند خیر و شر، بهشت و جهنم، و ایجاد شک در مورد اعتقادات مذهبی.
- نگرانی غیرمعقول و بی دلیل دربارهٔ مرگ خود یا عزیزان و ترس از وقوع وقایع دردناک.
- اظهار رفتارهای افراطی و واکنش‌های پرخاشگرانه نسبت به مسائل مختلف زندگی.
- محاسبات مکرر و پی در پی ذهنی مرتبط با مسائل مختلف، از جمله محاسبه درآمد و سایر موارد.
- نگرانی از آسیب رساندن به خود یا عزیزان به صورت غیرمنطقی و بی دلیل.
لازم به ذکر است داشتن یک یا چندین مورد از موارد بیان شده نشان‌دهنده داشتن OCD نمی‌باشد و تشخیص این وسواس با پزشک متخصص است.
عوامل گوناگونی در ایجاد وسواس فکری
به 5 دلیل ایجاد این اختلال در افراد مختلف آشنا خواهید شد:
- عوامل ژنتیکی که از والدین به فرزندان انتقال پیدا می‌کنند.
- اختلالات بیولوژیکی و عصبی مانند عدم تعادل شیمیایی سروتونین در مغز.
- تغییرات اساسی در زندگی و سنگین شدن بار مسئولیت، از جمله فرزندآوری، ازدواج، ورود به شغل جدید، سرمایه‌گذاری و غیره.
- عوامل رفتاری و توجه و تکرار زیاد آن که در افراد مختلف به شکل‌های متفاوت نمایش داده می‌شود، مانند عادت به حمام رفتن.
- تجربیات شخصی، مثل بروز حادثه‌ای یا از دست دادن یک عزیز، برخورد با مواد شیمیایی و حیوانات.
آیا وسواس فکری-عملی (OCD) قابل درمان است؟
OCD یا وسواس فکری-عملی قابل درمان است. این اختلال، با تاثیر قابل توجهی بر زندگی بیمار و افراد اطراف او، مواجه می‌شود، اما راهکارهایی برای کمک به این افراد وجود دارد. در ابتدا، از تکنیک مواجهه و جلوگیری از پاسخ (ERP) به عنوان یک نوع از درمان شناختی-رفتاری استفاده می‌شود، همچنین از مصرف داروها نیز بهره گرفته می‌شود. در ERP، بیمار تحت نظارت متخصص، با عواملی که وسواس را تشدید می‌کنند، مواجه می‌شود و سعی می‌کند اضطراب خود را کاهش دهد تا از انجام عمل وسواس‌گونه پرهیز کند. استفاده از داروهای مهارکننده‌ی بازجذب سروتونین (SSRIs) در کنار ERP نیز روشی موثر برای درمان است. تاثیر مثبت این روش‌ها بر روی بیماران مبتلا به OCD در طول سه دهه‌ی گذشته به‌طور مشهود مشاهده شده است.
آیا روش درمانی دیگر وجود دارد؟
ممکن است SSRIs و ERP برای همه‌ی بیماران مبتلا به وسواس فکری-عملی موثر نباشد، اما روش‌های دیگری نیز وجود دارد.
یکی از این روش‌ها تحریک عمیق مغز (Deep TMS) است که به طور موثر اثر می‌گذارد. این روش غیرتهاجمی است و شواهد نشان می‌دهد که اثر جانبی آن کم است. در تحریک عمیق مغز، جریان الکترومغناطیسی از طریق کلاه به قسمت‌های خاص مغز که به وسواس فکری-عملی مرتبط است، فرستاده می‌شود. بیمارانی که از این روش استفاده می‌کنند به مدت شش هفته و هر روز به روان‌پزشک مراجعه می‌کنند. نتایج نشان می‌دهد که شدت علائم در افرادی که از این روش استفاده می‌کنند، تا 30 درصد کاهش می‌یابد و حتی ده هفته بعد از پایان درمان، شاهد کاهش شدت علائم هستیم. این روش، اگرچه اولین گزینه برای درمان نیست، اما به بیمارانی که از روش‌های دیگر جواب نگرفته‌اند، به طور موثر کمک می‌کند. (Tendler, Zohar, Carmi, Roth, & Zangen, 2018).
کلام آخر
از زمان تأیید اولین داروی مهارکننده‌ی بازجذب سروتونین در سال ۱۹۸۹، به لطف تلاش‌های محققین در سراسر جهان، جامعه‌ی روان‌پزشکی پیشرفت قابل توجهی در درمان موثر اختلال وسواس فکری-عملی (OCD) کسب کرده است. بر اثر این تحقیقات، اثرات جانبی مصرف داروها در حال کم شدن و تکنولوژی‌های جدیدی مانند تحریک عمیق مغز کشف شده است. هرچه ما درکمان نسبت به این اختلال بیشتر شود، روش‌های درمان موثرتر و فردی‌تر خواهد شد. بنابراین، با اینکه امروزه وسواس فکری-عملی را قابل درمان می‌دانیم، هرچه تلاشمان برای درک بهتر دلایل ابتلا به OCD بیشتر شود، درمان در آینده نیز موثرتر خواهد بود.
اهمیت بسیاری دارد که با افراد مبتلا به اختلال وسواس با آرامش رفتار شود و از بیان عبارات تحقیر یا تمسخرآمیز پرهیز شود. بلکه آن‌ها را دعوت کرد تا درمان خود را هرچه سریع‌تر آغاز کنند. خوشبختانه، وسواس فکری قابل درمان است و هرچه زودتر برای درمان آن اقدام شود، احتمال موفقیت درمان نیز به مراتب بیشتر خواهد بود
