قبل از ورود به بازار کار و شروع فعالیت رسمی، هر فرد باید با انواع قراردادهای کاری آشنا شود و شرایط هر یک را بداند. سپس با توجه به نکات قانونی مرتبط، قرارداد کاری خود را امضا کند. مراحل شروع به کار جدید با مذاکرات و تعیین شرایط توسط کارفرما آغاز می‌شود. نیروی کار نیز باید شرایط را پذیرفته و در صورت وجود شرایط خاص، آن‌ها را مطرح کند. پس از پذیرش شرایط توسط هر دو طرف، یک قرارداد ایجاد می‌شود و رابطه کاری بین کارفرما و نیروی کار آغاز می‌شود.
این مراحل، ایجاد یک قرارداد کاری را تشکیل می‌دهند که در گذشته به‌صورت شفاهی انجام می‌شد و توافق‌ها بر اساس آن انجام می‌گرفت. اما امروزه، انواع قراردادهای کاری حالت رسمی‌تری به خود گرفته‌اند و بر اساس شرایط موجود، در دسته‌بندی‌های مختلفی تقسیم می‌شوند. در این مقاله، قصد داریم به بررسی انواع قراردادهای کاری بپردازیم و اگر نیاز به تکمیل اطلاعاتتان در این زمینه دارید، با ما همراه باشید.
قرارداد کار چیست؟
تعریف قرارداد کار یا قرارداد استخدامی به توافقی اشاره دارد که بین یک فرد به عنوان کارفرما و یک فرد به عنوان کارگر منعقد می‌شود. بنا به ماده 7 فصل دوم قانون کار، قرارداد کار ممکن است به صورت کتبی یا شفاهی منعقد شود. طبق این توافق، کارگر متعهد می‌شود که در مقابل دریافت مبلغی معین به عنوان حق السعی، برای مدت زمان مشخصی کار مورد نظر را برای کارفرما انجام دهد. کارگر فردی حقیقی است که به درخواست کارفرما مشغول به کار می‌شود و به صورت هفتگی، روزانه یا ماهانه مزد خود را دریافت می‌کند. از سوی دیگر، کارفرما نیز می‌تواند یک فرد حقیقی یا حقوقی باشد که کارگر به دستور و درخواست او فعالیت می‌کند و موظف به پرداخت مزد به کارگر می‌باشد.
قرارداد کار از نظر مدت زمان
قرارداد موقت
این قرارداد یکی از انواع قراردادهای کاری است که برخلاف قراردادهای دائمی، به صورت موقت منعقد می‌شود. از نام این نوع قرارداد نیز مشخص است که دارای یک تاریخ شروع و پایان مشخص است. معمولاً قبل از پایان مدت قرارداد، یک جلسه بین کارفرما و نیروی کار برگزار می‌شود تا درباره ادامه همکاری تصمیم گیری شود. اما اگر تاریخ پایان قرارداد فرا برسد و هیچ توافقی برای تمدید انجام نشود، اگر فرد به کار خود ادامه دهد، می‌تواند ادعا کند که قرارداد به صورت شفاهی تمدید شده است.
قرارداد کاری برای انجام کاری مشخص
قرارداد کار برای انجام کار معین یا قرارداد همکاری پروژه‌ای، یکی از انواع قراردادهای کاری است که در آن، طرفین برای انجام یک کار خاص و مشخص با یکدیگر قرارداد امضا می‌کنند. در این حالت، پس از انجام کار تعیین‌شده و به پایان رسیدن آن، کارفرما مبلغ معین را به نیروی کار پرداخت کرده و قرارداد بین آن‌ها به اتمام می‌رسد.
این نوع قرارداد، شبیه قرارداد غیرموقت است و امکان فسخ یک‌طرفه آن وجود ندارد. به عنوان مثال، یک شهرداری ممکن است یک گروه را برای ساخت یک دیوار استخدام کند و این مسئله به صراحت در قرارداد آن‌ها ذکر شود. در پایان ساخت دیوار، قرارداد به طور طبیعی به اتمام می‌رسد. انجام یک پروژه برنامه‌نویسی، طراحی یک وب‌سایت، ساخت یک ساختمان و موارد مشابه، همه از نوع قرارداد کار معین خواهند بود.
قرارداد کار با مدت غیر معین
یکی از انواع قراردادهای کاری است که پیشتر به نام قرارداد دائم شناخته می‌شد. در این نوع قرارداد، تنها تاریخ شروع همکاری مشخص است و هیچ تاریخی برای پایان آن اعلام نمی‌شود. بنابراین، حتی اگر موضوع غیر موقت بودن قرارداد به صورت رسمی در یکی از بندها ذکر نشود و تنها تاریخ پایان در قرارداد وجود نداشته باشد، قرارداد به عنوان غیر موقت در نظر گرفته می‌شود. با این حال، ماهیت کار نیز در این موضوع نقش حیاتی دارد. در این نوع قرارداد، کار باید به صورت مستمر و غیر قابل اتمام باشد، مانند بخش تولیدی یک کارخانه، و مثلاً در ساخت یک خانه، نقطه پایان دقیقی برای آن وجود ندارد.
نکته دیگر مهم درباره این قرارداد این است که امکان فسخ آن به صورت یک‌طرفه وجود ندارد و حتماً باید با انجام مراحل مشخص و بر اساس قوانین خاص، قرارداد فسخ شود.
تمام وقت
قراردادهای کاری می‌توانند به‌صورت تمام‌وقت یا پاره‌وقت باشند. در قرارداد تمام‌وقت، نیروی کار موظف است روزانه ۸ ساعت کار کند. این زمان به‌صورت قانونی و با جزئیات دیگر، در قوانین کشور ثبت شده است. بر اساس قانون کار، نیروی تمام وقت باید در روز ۸ ساعت و در هفته مجموعاً ۴۴ ساعت کار کند و در عوض، از مزایای کامل ذکر شده در قانون بهره‌مند شود.
بنابراین، اگر نیروی کار در روز ۸ ساعت و به‌عنوان کارمند یا کارگر فعالیت کند تا به اهداف کارفرما برسد، او به عنوان نیروی کار تمام‌وقت شناخته می‌شود و باید مزایای کامل را بر اساس آن دریافت کند.
پاره وقت
دیدیم که حداقل ساعات کاری در هفته به میزان ۴۴ ساعت محدود است؛ اگر ساعات کاری کمتر از این مقدار باشد، قراردادی که بین کارگر و کارفرما منعقد می‌شود، به عنوان قرارداد پاره‌وقت شناخته می‌شود. اما، طبق عرف بازار کار، قرارداد نیمه وقت به معنای کار کردن نصف ساعات کاری تمام‌وقت و حدودا ۲۰ الی ۲۲ ساعت در هفته است. کارگرانی که به صورت نیمه‌وقت مشغول به کار می‌شوند نیز باید از مزایای قانون کار برخوردار باشند.
ساعتی
قرارداد ساعتی یکی از انواع قراردادهای کار مشاوره‌ای است که در آن، میزان حقوق فرد بر اساس ساعت کاری و تعداد ساعات حضور او در شرکت یا پروژه مشخص می‌شود. میزان حقوق ساعتی به دقت در قوانین مشخص شده و با توجه به آن می‌توان حق مشاوره افراد را محاسبه کرد. این مشاوران نیز مشمول انواع قوانین حمایتی کارگران می‌شوند و مزایایی مانند بیمه و پاداش نیز به آن‌ها تعلق می‌گیرد.
کارمزدی
قراردادهای کارمزدی به عنوان یکی از انواع قراردادهای کار محسوب می‌شوند که در آن‌ها، میزان پرداخت به افراد بر اساس دو عامل اساسی یعنی زمان انجام کار و حجم کار انجام شده، محاسبه و پرداخت می‌شود. در این نوع قراردادها، تناسب میان میزان کار انجام شده و زمان صرف شده با میزان پرداختی حائز اهمیت است. قرارداد کارمزدی ممکن است با یک نفر به صورت فردی یا با گروهی از افراد منعقد شود، که به همین دلیل این نوع قرارداد به سه دسته‌بندی اصلی کارمزدی انفرادی، کارمزدی گروهی و کارمزدی جمعی تقسیم می‌شود.
در حالت‌های گروهی و جمعی، میزان پرداخت به افراد بر اساس میزان مشارکت آن‌ها در کار تعیین می‌شود. بنابراین، در زمان پرداخت، ابتدا میزان کار انجام شده توسط هر فرد مشخص شده و سپس پرداخت مطابق با آن انجام می‌شود.
قرارداد کاری از نوع استخدام
هر زمان که یکی از انواع قرارداد کاری را امضا کنیم، به یکی از دسته‌بندی‌های کار دولتی یا خصوصی تعلق خواهیم گرفت. به‌طور کلی، هر کار غیر دولتی، یک قرارداد کار شرکت خصوصی خواهد بود و حالت دیگری خارج از این دو دسته‌بندی وجود نخواهد داشت. انواع قراردادهای کاری دارای شرایط خاص و مزایای اختصاصی خود هستند که در ادامه به بررسی آن‌ها می‌پردازیم.
۱. قرارداد کار دولتی:
دسته اولی که از انواع قرارداد کاری بررسی می‌شود، قرارداد دولتی است. مهم‌ترین ویژگی انواع قرارداد کار دولتی این است که دولت نقش کارفرما را برعهده دارد. بنابراین، تمام قراردادهای استخدامی که در ارگان‌های مختلف دولتی منعقد می‌شوند، در دسته انواع قرارداد کار دولتی قرار می‌گیرند. البته، این قراردادها ممکن است متنوع باشند و دولت ممکن است قراردادهای مختلفی با افراد و مجموعه‌های گوناگون منعقد کند. بر این اساس، انواع قراردادهای کار دولتی به سه دسته اصلی تقسیم می‌شوند:
- استخدام کارمندان رسمی دولت: این افراد برای تصدی مسئولیت‌های اصلی دولتی استخدام شده‌اند و برای استخدام باید گزینش‌های مرتبط با شغل خود را پشت سر بگذرانند. آن‌ها در انجام فعالیت‌های اصلی و جاری مملکت تاثیر مستقیم دارند، تحت پوشش بیمه بوده و تسهیلات پرداختی در زمان بازنشستگی از صندوق بازنشستگی کشور به آن‌ها پرداخت خواهد شد.
- کارکنان خدماتی: این افراد در بخش‌های دولتی مشغول به کار هستند و انواع کارهای خدماتی و مسئولیت‌های پشتیبانی بخش‌های اصلی را بر عهده دارند. این دسته از افراد نیز تحت قانون کار فعالیت می‌کنند و تحت پوشش بیمه تامین اجتماعی هستند. به عنوان مثال، نیروهای حفاظتی، آشپزخانه‌ها و یا آبدارخانه‌ها در این بخش قرار دارند. تمام این افراد، صرف نظر از مدت قرارداد یا نحوه فعالیت خود، دارای قرارداد دولتی هستند.
- کارکنان استخدام پیمانی: قرارداد کار پیمانی از انواع قرارداد کار دولتی است. این افراد بر اساس یک پیمان‌نامه استخدام می‌شوند و بر طبق آن در یک ارگان دولتی مشغول به کار هستند. این نوع قرارداد را می‌توان قرارداد نیمه‌رسمی نامید، زیرا در صورت رضایت از عملکرد افراد، ممکن است قرارداد آن‌ها تمدید شود و یا شامل دریافت ترفیع شغلی و حتی استخدام رسمی شوند. این افراد زیر نظر آیین‌نامه استخدامی پیمانی قرار گرفته و تحت پوشش صندوق تامین اجتماعی قرار می‌گیرند.
۲. قرارداد در شرکت‌های خصوصی:
انواع قرارداد کاری که در شرکت‌های خصوصی و غیر دولتی منعقد می‌شود، در این دسته قرار می‌گیرد. افرادی که با این نوع قرارداد مشغول به کار می‌شوند، زیر نظر نظام قانون کار قرار می‌گیرند و مزایای تامین اجتماعی را دریافت خواهند کردند.
در این نوع از قراردادهای کاری، مفاد اصلی توافق بین کارفرما و نیروی کار مشخص می‌شود، اما به‌طور معمول افراد تحت پوشش بیمه تامین اجتماعی و صندوق تامین اجتماعی هستند.
این دسته‌بندی، اولین و اصلی‌ترین حالت تقسیم‌بندی انواع قراردادهای کاری است. بنابراین به‌طور کلی، قرارداد هر فرد می‌تواند یا دولتی یا خصوصی باشد. در انواع قرارداد کار دولتی یا خصوصی، فاکتور زمان نیز نقش مهمی ایفا می‌کند که پیشتر راجع به آن توضیح دادیم.
هنگام امضای قرارداد کار، حتماً به این نکات توجه کنید:
هدف اصلی از امضای قرارداد، قانونی کردن رابطه فرد و کارفرما است تا از پایمال شدن حقوق کارگران جلوگیری شود و همچنین از وقوع اختلافات و مشکلات آتی پیشگیری گردد. بنابراین، موقع امضای قرارداد به نکات زیر توجه کنید:
- متن کامل قرارداد را با دقت مطالعه کنید و از درک صحیح تمام بندها و شرایط آن اطمینان حاصل کنید، از جمله عنوان شغلی، مدت زمان همکاری، و مبلغ حقوق.
- در صورت بروز سؤال یا ابهام درباره هر بند از قرارداد، از مسئول گزینش سوال کنید و تمامی موارد را روشن و مفهوم بفهمید.
- فقط در صورت موافقت کامل با تمام مفاد و شرایط قرارداد، آن را امضا کنید. امضای شما نشانه توافق کامل با تمامی شرایط قرارداد خواهد بود و حق اعتراض بعدی را از خود سلب خواهید کرد.
با رعایت این نکات، می‌توانید از ورود به مشکلات آینده جلوگیری کرده و رابطه کاری خود را بر پایه اطمینان و قانونیت بنا نهاده و به بهترین شکل ممکن ادامه دهید.
